جستجو در رمز و رازهاي تخت جمشيد

اين بناي عظيم يكي از بناهاي مهم تاريخي جهان بشمار مي‌رود، بنايي با چند هزارسال قدمت كه نشاني اولين تمدن جهان بر كره خاكي را در ايران به مخاطبان مي‌دهد. پيشينه تخت‌جمشيد يا پرسپوليس، بارها و بارها نقل شده است و افراد در خصوص تعداد كاخ‌ها و ستون‌ها و ديگر خصوصيت‌هاي عمومي اين بنا اطلاعاتي دارند، اما كمتر در خصوص ابعاد هندسي، علت طراحي‌هاي به‌كار رفته در پله‌ها، عرصه‌ها، تالارها و سمت قرارگرفتن بنا سخن گفته‌اند و شنيده‌ايم.
يكي از سئوالاتي كه ممكن است براي هر بيننده ايجاد شود، محل استقرار اين بنا، علت عرض زياد پله‌ها، چرايي طراحي ستون‌ها و سرستون‌ها، نمادهايي كه در اين بنا به تكرار استفاده شده و دليل پيش‌بيني كاخ‌ها و سرسراهاي مختلف است. اينكه اشكال طراحي و حجاري شده بر سنگ‌ها نماد چه بوده و چرا سمت و سوي شكل‌ها به جهت‌هاي مختلف است، كداميك ايراني و كداميك غيرايراني بوده‌اند و چرا در اشكال زنان كمتر ديده مي‌شوند و آنچه كه به‌لحاظ معماري اين سازه عظيم مي‌تواند سئوال باشد.
پايه‌گذاري تخت جمشيد حدود 517 سال پيش از ميلاد مسيح
مسعود رضايي منفرد، مدير مجموعه جهاني تخت‌جمشيد در گفت‌وگو با خبرنگار منطقه فارس، به بخشي از سئوالات متعدد در خصوص اين بناي عظيم تاريخي پاسخ گفت.
تكميل ساخت تخت جمشيد توسط هفت پادشاه وي بيان كرد: تخت جمشيد حدود 517 سال پيش از ميلاد مسيح پايه‌گذاري شده است. البته نمي‌توان تاريخ دقيقي در مورد ايجاد هر يك از بناهاي آن داد چرا كه برخي از بناها در گذر زمان و توسط پادشاهان مختلف پايه گذاري شده است. البته اين احتمال نيز وجود دارد كه بناي تخت جمشيد يك نقشه بوده كه به مرور زمان تكميل شده زيرا تكميل ساخت كل بنا توسط هفت پادشاه انجام شده است. اين بناها در زميني به مساحت 128 هزار مترمربع بنا شده كه مجموعه تخت جشيد شامل 20 نقطه است و همه آنها كاخ نيست.
رضايي‌منفرد ادامه داد: اولين نكته مربوط به پله‌هاي ورودي است كه تعداد آنها زياد و فاصله آنها 10 سانتيمتر است. با توجه به اينكه در آن زمان، بسياري از كشورها تحت سلطه پادشاهي ايران بوده‌اند، زماني كه قرار بوده براي مراسم‌هاي مختلف حضور يابند بايد به‌گونه‌اي ضمن تاكيد بر ابهت پادشاهي، زمينه حفظ نظم و ترتيب را هم فراهم مي‌كردند.
مدير مجموعه جهاني تخت جمشيد گفت: پس از آن دروازه ملل قرار گرفته است كه درگاه غربي و شرقي دارد. فرشته‌هاي نگهباني در آن قسمت وجود دارد كه خاص هستند. درگاه شرقي بخش امنيتي است كه شامل خيابان 92 متري است.
كاخ آپادانا از قديمي‌ترين كاخ‌هاي تخت جمشيد وي اضافه كرد: درگاه جنوبي به كاخ آپادانا مي‌رسد. اين كاخ بيشتر تشريفاتي است و جهت مراسم‌ها از آن استفاده مي‌شده است. ارتفاع ستون‌ها در اين كاخ زياد است به حدي كه به 25 متر مي‌رسد. اين ويژگي اين كاخ آن را منحصر به فرد كرده و با اينكه يك طبقه بيشتر نيست ارتفاع زيادي را به خود اختصاص داده است. 72 ستون در اين كاخ كار شده و همچنين سه ايوان دارد كه هر يك داراي 12 ستون است. كاخ آپادانا از قديمي‌ترين كاخ‌هاي تخت جمشيد بشمار مي‌رود كه به فرمان داريوش بزرگ بنا شده است.
او اضافه كرد: اين كاخ با هدف برگزاري جشن‌هاي نوروزي و پذيرش نمايندگان كشورهاي وابسته به حضور پادشاه استفاده مي‌شده و ته ستونهاي ايوان كاخ، گرد ولي ته ستون‌هاي داخل كاخ مربع شكل است و ايوان‌ها نقش نورپردازي براي كاخ را ايفا مي‌كرده.
رضايي منفرد اظهار كرد: كاخ‌هايي كه در جنوب تخت جمشيد ساخته شده در واقع اندروني و اختصاصي بوده و كاخ‌هاي شمالي به عنوان مكان‌هاي عمومي مورد استفاده قرار گرفته لذا كاخ‌هاي اختصاصي داراي سقف و ستون‌هاي چوبي بوده است. مدير مجموعه جهاني تخت جمشيد گفت: كاخ تچر يا تچرا ديگر كاخ اين مجموعه است كه به دستور داريوش اول ساخته شده و كاخ اختصاصي وي بوده است. البته كاخ‌ها را يك پادشاه كامل نمي‌كرده و ممكن است يك كاخ توسط چند پادشاه تكميل شده باشد.
اهميت ساخت ساختمانهاي محكم از سوي داريوش او ادامه داد: داريوش به استحكام ساختمان بسيار اهميت مي‌داده به همين دليل سعي كرده در ساخت اين كاخ همواره از سنگ و فلز استفاده كند، به همين دليل نيز اين كاخ نسبت به ساير كاخ‌هاي تخت جمشيد مقاوت بيشتري داشته و سالم‌تر مانده است.
اهميت زيباسازي كاخهاي تخت جشيد از سوي خشايارشاه وي افزود: كاخ ديگر كاخ هديش است كه كاخ اختصاصي خشايارشاه بوده و او بيشتر از هر چيز به زيبايي كاخ اهميت مي‌داده و استحكام براي وي چندان مورد اهميت نبوده است، به همين دليل اين كاخ بيشتر توسط چوب ساخته شده و بسياري از قسمت‌هاي آن از بين رفته است. همچنين نحوه استخراج سنگ اين بنا با كاخ تچر متفاوت بوده است. نصب سنگ هم صحيح نبوده و استحكام قسمت سنگي هم كم بوده است.
تخريب حدود دو سوم بناي تخت‌جمشيد رضايي منفرد اظهار كرد: بيشترين قسمت بناهاي تخت جمشيد كه سالم مانده قسمت‌هاي سنگي است، حال آنكه اگر بناهاي تخت جمشيد سالم بود متوجه مي‌شديم كه بخش اعظمي از اين شهر، خشتي بوده و نه سنگي، به‌طوريكه بررسي‌ها نشان مي‌دهد حدود دو سوم بناي تخت‌جمشيد تخريب شده و آنچه ديده مي‌شود، بخش بسيار كوچكي از اين بناي بزرگ است.
تخت‌جمشيد از بزرگترين بناهاي سنگي جهان وي با تاكيد براينكه تخت‌جمشيد يكي از بزرگترين بناهاي سنگي جهان بشمار مي‌رود و از اين نظر كم‌نظير است، گفت: ساختمان خرانه تخت‌جمشيد در پايين‌ترين قسمت بنا قرار داشته و بيشتر سازه آن نيز چوب و خشت بوده است كه به‌همين دليل اثر اندكي از آن باقي است، يعني تنها پايه ستون‌ها ديده مي‌شود.
كاخ ملكه از آرامگاه‌ها اقتباس شده است رضايي‌منفرد خاطرنشان كرد: كاخ ملكه نيز در سال 1335 توسط باستان شناسان بازسازي شد كه در ساخت آن از آرامگاه‌ها اقتباس شده است.
مدير مجموعه جهاني تخت جمشيد گفت: در گذر زمان تعدادي از ستون‌هاي دروازه كاخ صد ستون در تخت جمشيد، حوادثي مثل زلزله را پشت سر گذاشته و سر پا مانده‌اند. آنها در نگاه اول يكپارچه به نظر مي‌رسند اما در حقيقت تكه‌تكه هستند و روي هم سوار شده‌اند. راز پايداري آنها مقابل زمين لرزه در محل اتصال اين تكه‌هاست، جايي كه دو تكه ستون به وسيله سرب مذاب به هم متصل شده‌اند. اين سرب علاوه بر محكم كردن اتصال دو تكه ستون، نقش مهمي براي مقاومت سازه در مقابل زمين لرزه داشته‌ است.
پله‌هاي هر يك از كاخ‌ها، زيباترين اجزاي آنها به‌شمار مي‌روند و از طرفي هر كاخ سرستون‌هاي متفاوتي داشته كه به واسطه آنكه بنا در دوره‌هاي مختلف ساخته و تكميل شده است، متناسب با سليقه پادشاهان طراحي و ساخته شده است.
يكي از زيباترين قسمت‌هاي كاخ آپادانا، دو رديف پلكان بزرگ در ضلع شمالي و شرقي است و چون پلكان شرقي مدت‌ها زير خاك بوده، كمتر صدمه ديده و پلكان شمالي آسيب زيادي متحمل شده است.
نقش برجسته‌ها نمايش‌دهنده اقتدار توان پادشاهي آن دوران نقش برجسته‌هاي متعدد در قسمت‌هاي مختلف تخت‌جمشيد، ضمن كاربرد تزئيني اين بنا، به‌گونه‌اي نمايش‌دهنده اقتدار و توان پادشاهي آن دوران بوده است. در نقش‌برجسته‌ها خصوصا نقش برجسته‌هاي پلكان كاخ آپادانا كه زيباترين نقوش را دارد، نمايندگان 23 كشور و استان تحت قلمروي پادشاهي ايران ديده مي‌شوند، نمايندگاني كه براي اهداي هدايايي به حضور شاه مي‌رسيدند. نوع هدايا، لباس نمايندگان چهره افراد و تصاوير ديگر در اين نقش برجسته‌ها به زيباي هرچه تمامتر نمايان شده است.
از طرفي سرستون‌ها در ايوان شرقي كاخ آپادانا همگي با مجسمه‌هاي شير دوسر و سر ستون‌هاي ايوان غربي گاوهاي دوسر است. همچنين ايوان‌هاي شمالي و جنوبي كاخ مركزي با سرستون‌هايي به شكل سر انسان و تنه حيوان تزئين شده است.